Borownica we krwi. Wspomnienia Bolesława Pryszcza, świadka ukraińskiego ludobójstwa na Podkarpaciu [WIDEO]

Bolesław Pryszcz (ur. 12 stycznia 1941) to kolejny Świadek z Borownicy na Podkarpaciu, który cudem uniknął śmierci z rąk ukraińskich ludobójców.

Co prawda, w czasie oblężenia Borownicy przez Ukraińców, Bolesław Pryszcz miał nieco ponad 4 lata, to jednak tragiczne wydarzenia, które zgotowali mu Rusini (rzadziej nazywa ich według współczesnej nomenklatury Ukraińcami), wbiły mu się głęboko w pamięć.

Co ważne z punktu widzenia wartości merytorycznej wywiadu, wspomnienia Bolesława Pryszcza zazębiają się z z relacją Władysława Zimonia z Borownicy (wywiad jest dostępny w aplikacji wPrawoTv).

Borownica

Borownica to malownicza wieś na Podkarpaciu. Jest położona na terenie powiatu przemyskiego i gminy Bircza, w której przed i w trakcie II wojny światowej, zdecydowaną większość mieszkańców stanowili Polacy. Ukraińców było tam zaledwie 40.
– W Borownicy byli także trzej Żydzi – opowiada Pan Pryszcz.

Z uwagi na fakt, że do okolicznych wsi zamieszkałych niemal w całości przez Polaków można było zaliczyć Dylągową i Borownicę, miejscowość, w której wychowywał się mój rozmówca określano mianem „polskiej stolicy” tego terenu.

Mord na wikarym i planowana zbrodnia

12 lipca 1944 roku na miejscowej plebanii dwóch Ukraińców zastrzeliło kapelana Armii Krajowej, księdza wikarego Józefa Kopcia. W Borownicy i okolicy niektóre Polki wstępowały w związki małżeńskie z Ukraińcami. W tamtym czasie od mężów dowiadywały się o organizowanych spotkaniach dla Ukraińców, na których już wtedy szykowano masową zbrodnię na polskiej ludności w Borownicy. Mimo, iż ta przerażająca wieść roznosiła się po polskich domostwach, mord na duchownym dosłownie wstrząsnął mieszkańcami.
– W tamtym czasie Ukraińcy dopuszczali się pojedynczych mordów – opowiada Pan Pryszcz, który wskazuje, że te informacje przekazał mu ojciec, śp. Andrzej Pryszcz. Warto zaznaczyć, że te relacje są spójne ze wspomnieniami Władysława Zimonia, którego ojca chcieli zamordować Ukraińcy w 1943 roku. Jemu samemu zaś rok później w Oluczu Ukraińcy przystawili pistolet do skroni.

20 kwietnia 1945

Na odprawie w okolicach Posady Rybotyckiej w dniach 13-15 kwietnia 1945 roku miejscowe kierownictwo OUN podjęło decyzję o zniszczeniu Borownicy, a także Dylągowej. O ataku na Borownicę zadecydowało położenie wsi na trasie przemarszów oddziałów UPA oraz to, że była siedzibą polskiej administracji. 17 kwietnia wyznaczeni na dowódców atakującej grupy Mychajło Duda „Hromenko” i Stepan Stebelski „Chrin” ustalili szczegółowy plan ataku, który miał nastąpić o godz. 3 w nocy z 19 na 20 kwietnia. Borownicę miały zaatakować oddziały Samoobronnych Kuszczowych Widdiłów i „oddziałów ochronnych” w sile 230 ludzi.

Atak na Borownicę rozpoczął się z opóźnieniem około godziny 4. Po sygnale rakiety wystrzelonej przez „Hromenkę”, grupa dowodzona przez „Chrina” ostrzelała przysiółek Czarny Potok z karabinów maszynowych i granatników. Od amunicji zapalającej ogniem zajęły się domy. Nacierający Ukraińcy zdobyli stanowiska polskich wartowników na skraju lasu, następnie cały przysiółek, łamiąc stawiany w niektórych miejscach opór samoobrony. Jeden z domów, którego mieszkańcy stawili szczególny opór, został spalony wraz z obrońcami. Ludność cywilna rzuciła się do ucieczki do lasu, do uciekających strzelano. (por. A. Brożyniak, Zagłada Borownicy 20 Kwietnia 1945 r., http://web.archive.org/web/20150402090606/http://www.horyzont-podkarpacki.pl/index.php/wydarzeniaprzemyski/1287-1, dostęp: 31.03.2022).

– Ja miałem 4 lata. I też ojciec wyleciał na pole, a tych banderowców wyszło z tego lasu do jasnej cholery. I gada: „uciekajcie, no bo napad jest”. No i matka złapała z kołyski [kilku miesięcznego brata – przyp. JM], no i mnie z łóżka zdarła to było rano, dziecko było rozespane i jak matka gada: „byłabym uciekła do tego potoka z nim”, ale gada, że ja się trzymam spódnicy, no ja miał ze 4 lata… i tu jak nas zobaczyli te banderowcy, że ona ucieka i krzyczeli: „strelaj, bo ucieka” – wspomina Pan Bolesław Pryszcz. – I matkę wtedy ranili, no niżej tu [obok domu, w którym rozmawiamy – przyp. JM]. Matka była przestrzelona. Do tego potoka doszła, ojciec byli i sąsiady w tym potoku siedzieli… To już było 20 kwietnia 1945 roku. No i gada, krew się leje, chustkę miała na głowie, zdjęła, przepasała się. I tak w potoku wszystko siedzi, no i tutaj ta walka trwała do popołudnia czy przedpołudnia. I ludzie pouciekali, ale dużo wybili ludzi. Tam na Czarnym Potoku chłopa złapali za kark i poderżnęli… I potem Ukraińcy się cofali, bo dawali jakieś znaki do Birczy i Przemyśla i przyszło do nas wojsko i oni wtedy się ich bali i uciekli. To wojsko wtedy tych nieboszczyków zakopywali – pamiętny dzień wspomina mieszkaniec Borownicy.

– Wojsko dopiero przybyło po fakcie. Było troszkę wojska, ojciec gadał, ale było za mało. Bo Rusiny byli też filozofy, zrobili jakieś zatargę za Birczą… I wszystko wojsko tam pojechało na obronę, a banderowcy już byli przyszykowani, żeby zrobić atak na Borownicę – opowiada. – Nasz dom został spalony do szczętu. Wszystko było wypalone. (…) Palili w ciągu dnia. Jedne bili, byli, że rabowali, poduszkę, bydło… To bandyci byli.

Szczęścia nie mieli dwaj sąsiedzi Bolesława Pryszcza, których bestialsko zamordowano oraz kuzyn Andrzeja Pryszcza, Andrzej Stryk. Gdy 20 kwietnia Polacy uciekli do potoku, Stryk próbując uratować bydło, podbiegł do stajni, by wypuścić zwierzęta. Zobaczył to nacierający na Borownicę Ukrainiec i zastrzelił Polaka.

Ucieczka

Bolesław Pryszcz wspomina, że po ataku Ukraińców, w którym zginęło przynajmniej 60 Polaków, wszyscy mieszkańcy udali się pod kościół, w którym do niedawna posługiwał ksiądz Kopeć.
– Nawet te ranne było koło kościoła. Z Birczy przyszli furmanki i tych chorych na wóz. O, ja pamiętam też żem na wozie, na słomie tam siedział. To Polaki z Birczy, ich milicja przyprowadziła, te furmanki, bo w Borownicy już wszystko było popalone, bydło pozabierali, jak spalili dom to bydło się spaliło – wspomina. – I wtedy to wojsko wszystko brało tych ludzi pamiętam do Przemyśla. Bylimy tam w Przemyślu, ile to nie powiem, ale ja był za mały. W tym Przemyślu pamiętam my w jakichś barakach my byli.

Do czasu operacji „Wisła” teren był pod okupacją zbrodniarzy z UPA. Ukraińscy bandyci mordowali każdego Polaka, który pojawił się na terenie swojej zagrody. Później, własnym wysiłkiem, część Polaków, która po 20 kwietnia 1945 roku była zmuszona opuścić swoją wioskę, odbudowała swoje gospodarstwa i ponownie na stałe zamieszkała w Borownicy.

Dziś opublikuję wywiad z p. Bolesławem Pryszczem z Borownicy. Jego relacja zazębia się ze wspominaniami p. Władysława Zimonia, którego wywiad już jest dostępny.
Zbrodnia w Borownicy to część ludobójstwa na Polakach, za które – łudźmy się – niebawem przeprosi @ZelenskyyUa. pic.twitter.com/G5yThfCqr0

— Jacek Międlar (@jacekmiedlar) March 31, 2022

Kilkadziesiąt wywiadów ze Świadkami ukraińskiego ludobójstwa na Polakach znajdziecie Państwo w aplikacji wPrawoTv na Androida (TUTAJ) oraz iOS (TUTAJ). Rejestrując się i subskrybując aplikację za niecałe 5 złotych miesięcznie, wspieracie Państwo moje działania w realizacji tego niezwykle ważnego projektu.

Opracowane wywiady:

•  Świadek rzezi wołyńskiej i ofiara pierwszego ataku banderowców – ROMAN STRĄGOWSKI [WIDEO]
• Z Wołynia do komory gazowej. Przejmujące wspomnienia p. Wiesławy Farbiszewskiej, która cudem uniknęła śmierci [WIDEO]
• [WIDEO] „Mój braciszek ssał pierś zamordowanej mamy.” Wzruszające wspomnienia i apel świadka rzezi wołyńskiej – Stefania Pasieka
• „A teraz zobaczycie komedyjkę.” Wspomnienia Wandy Podhalicz, świadka rzezi wołyńskiej [WIDEO]
• „Uciekł przed wywózką do Katynia, zabili go Ukraińcy. Babcię spalili żywcem.” Wspomnienie Marii Bułkowskiej, świadka Rzezi Wołyńskiej [WIDEO]
• Z Wołynia do niemieckiego obozu. Relacja Apolonii Rosińskiej, świadka Rzezi Wołyńskiej [WIDEO]
• Mocny apel do władzy i wspomnienia Marii Panek, świadka Rzezi Wołyńskiej! [WIDEO]
• „Ukraińcy mordowali czym popadnie…” Wspomnienia Świadka Rzezi Wołyńskiej, Janiny Bednarskiej [WIDEO]
• „Była Polska, nie ma Polski. Rżnąć Lachów!” Kazimiera Siwoń wspomina ukraińskie ludobójstwo i entuzjazm Żydów na widok sowietów [WIDEO]
• „Polaków zaciągali do band, a następnie mordowali pod Lwowem.” Alicja Heflich ze Lwowa wspomina zapomniane ukraińskie ludobójstwo [WIDEO]
• Tułaczka i zbrodnie zgotowane przez Ukraińców. Wspomnienia Anny Brojak – Świadka Rzezi Wołyńskiej [WIDEO]
• „Nie potrafię przebaczyć… Wszystkich pobili siekierami, piłami, motykami.” Wspomnienia Stanisława Krzaczka – Świadka Rzezi Zamojskiej [WIDEO]
• „Był mróz, dziadkowi było zimno, to mu Ukraińcy dom podpalili…” Wspomnienia Świadka Rzezi Wołyńskiej – Stanisławy Cal [WIDEO]
• Krwawa Niedziela w Kisielinie. Świadek Danuta Kujawa o ukraińskim ludobójstwie na Polakach. „To jest nie do przebaczenia” [WIDEO]
• „Przyszedł nas zamordować ukraiński sąsiad, szkolny kolega mojej siostry”. Świadek Eugenia Wiecha z Jezioran Szlacheckich wspomina ukraińskie ludobójstwo na Polakach [WIDEO]
• „Wszystkich powiązali i rąbali jeden po drugim. Ukraińcy krzyczeli: Lachów rżnąć.” Wspomnienia Marianny Malinowskiej – świadka ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Własnymi rękami ściągałem z płotu niemowlaka nasadzonego na parkan”. Żołnierz AK, ppłk Stanisław Jastrzębski wspomina walkę z ukraińskimi ludobójcami [WIDEO]
• Jak chrzestny chrześnicę zamordował w imię „Samostijnej Ukrainy”. „Widziałam poćwiartowane ciała.” Rozmowa ze Świadkiem ukraińskiego ludobójstwa, Krystyną Staniec [WIDEO]
• „Była przyjaźń, nagle Ukraińcy zaczęli mordować!” Wspomnienia Marii Bartoś, Świadka Rzezi Zamojskiej [WIDEO]
• „Spałam wśród ciał wymordowanej rodziny.” Wywiad z Anielą Nowak, świadkiem ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Powiązali drutem kolczastym, wyłupali oczy, a dzieci powiesili na hakach.” Wywiad z Genowefą Skowronek, świadkiem ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Ukraińskie tortury były o wiele gorsze niż niemieckie.” Wspomnienia Karoliny Szwedurskiej, świadka ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Mojego brata zamordował ukraiński sąsiad, któremu pomagał mój tata”. Wspomnienia Eugenii Lebiedzińskiej, Świadka ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Gdy szłam na I Komunię zamordowali moją mamę i siostrę. Dzieci nabili na widły i wrzucili w ogień”. Wspomnienia Alfredy Gajdzik z Sosznik, świadka ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• Jak Kościół greckokatolicki i ukraińscy sąsiedzi wspierali ludobójstwo na Polakach. Wspomnienia Świadka Rzezi Wołyńskiej, Władysławy Gryszpińskiej [WIDEO]
• „Spalili całą wioskę, bestialsko mordowali dzieci i kobiety”. Wspomnienia Władysława Zimonia, świadka ukraińskiego ludobójstwa na Podkarpaciu [WIDEO]
• „Pamiętam niebieskie oczy zamordowanej mamy.” Wspomnienia Janiny Kalinowskiej, świadka ukraińskiego ludobójstwa i wybitnej działaczki kresowej [WIDEO]
• „Dlaczego pomordowani na Wołyniu nie zostali ogłoszeni męczennikami?”. Wspomnienia Ireny Tyszeckiej, Świadka ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Ukraińcy kolaborowali z Niemcami, odcinali głowy, a po wojnie przyjmowali polskie nazwiska!”. Wspomnienia Anny Misztel, świadka ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Przed Ukraińcami chowaliśmy się w kościele!” Wspomnienia Józefy Gierzy, świadka ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• „Zorganizowali pochód i ogłosili Samostijną Ukrainę. Potem chcieli nas zgładzić jak Rosjanie i Niemcy!” – świadek ukraińskiego ludobójstwa na Polakach [WIDEO]
• J. Międlar: Przemilczanie historii jest zamachem na prawdę! „Bóg będzie ich sądził!” Publikuję kolejny wywiad ze Świadkiem Rzezi Wołyńskiej [WIDEO]
• „Wnętrzności wypełnili trocinami. Ojca z AK bestialsko torturowało NKWD.” Wspomnienia Państwa Rosińskich, świadków ukraińskiego ludobójstwa na Polakach i sowieckich zbrodni [WIDEO]
• „Był silny związek Żydów z Sowietami. Ukraińcy chcieli go wziąć za nogi i rozbić mu głowę o drzwi.” Wspomnienia Elżbiety Simoni z Przemyśla [WIDEO]
• Zostali wzięci w sowiecko-ukraińskie kleszcze! „Żydzi witali Sowietów i gnębili Palestyńczyków!” Z Wołynia przez Syberię do Libanu i Anglii – rozmowa z Wandą Hylą [WIDEO]