A. i K. Żabierkowie: Centralny Okręg Przemysłowy – inwestycja nadziei

II Rzeczpospolita nie stanowiła krainy mlekiem i miodem płynącej. Ponad 100 letnie rozbicie na dzielnice, wyniszczenia wojenne sprawiały, że naród polski wchodził w początek historii odrodzonej Ojczyzny ze słabą gospodarką. Pomimo tego społeczeństwo rozpoczęło walkę o lepsze jutro dla siebie i własnych dzieci. Budowa portu w Gdyni, pomimo polskich praw do użytkowania portu w Wolnym Mieście w Gdańsku, stała się pierwszą wielką inwestycją mającą polepszyć materialną sytuację w kraju. Drugą stała się budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Polska odzyskiwała niepodległość jako kraj o ogromnej przewadze ludności wiejskiej, co wiązało się z małym uprzemysłowieniem kraju. Istniejące zakłady przemysłowe (z wyjątkiem Śląska) miały problem z powrotem do produkcji w wyniku olbrzymich rabunków mienia fabrycznego, dokonanego przez okupantów¹.

Po pokonaniu skutków wielkiego kryzysu nastąpiło w latach 1935-1936 sformułowanie ogólnych założeń polityki gospodarczej

kraju. Za ich twórcę uważa się wicepremiera i ministra skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego. Głównym celem, jaki założono w planach inwestycyjnych czteroletnim i piętnastoletnim (oba plany obejmowały lata 1936-1954), było przekształcenie Polski z kraju rolniczego w rolniczo-przemysłowy². Pierwszym etapie wicepremier planował równomierny rozwój inwestycji na terenie całego kraju, jednak w roku 1937 rozpoczęto ich umieszczanie na jednym wybranym terenie³.

Wskazany obszar obejmował wschodnią część województwa kieleckiego, południową województwa lubelskiego, wschodnią województwa krakowskiego, i zachodnią województwa lwowskiego. Cały obszar COP-u miał wynosić 60 tysięcy km² co stanowiło 15% całego obszaru państwa, przy zamieszkaniu przez 6 milionów ludzi, stanowiącej 18 % ludności kraju⁴. Rozmieszczenie poszczególnych obszarów produkcji na wskazanym terenie związane było jego podziałem na trzy części: okręg ,, A” to kieleckie, ,,B” to Lubelskie, a ,,C” Sandomierzczyzna. Każdy z tych okręgów ma w COP-ie specjalne przeznaczenie: Kieleckie- tzw. staropolski okręg hutniczy- rozwijać będzie nadal przemysł ciężki. Lubelszczyzna będzie centrum aprowizacyjnym COP-u, a w Sandomierskim tworzy się przemysł chemiczny i metalowy⁵.

Na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego rozpoczęto proces gazyfikacji terenów. Plan obejmował budowę gazociągu z Roztok przez Kolbuszową, Tarnobrzeg do Sandomierza, (…) a następnie przez Ostrowiec do Lubieni. Tu rozdzieli się na odnogę zachodnią do Skarżyska i północną: Lubienia-Kiedrzyń-Pionki z odnogą Kiedrzyń- Radom. W części południowej przewidziane są odnogi do Rzeszowa, do Mielca i do Niska. (…) Długość głównej linii wynosi około 250 kilometrów, a odgałęzień około 100 km⁶.

Na terenie przeznaczonym na inwestycje występowały bogactwa mineralne, m.in. ruda darniowa, piryt, błyszcz miedzi (chalkozyn) i ołowiu, mangan, siarka, gips, fosforyty, kwarcyt, różne rodzaje kamienia i ogniotrwałe piaski⁷. Dodatkowym atutem tego obszaru były złoża gazu ziemnego i siła wody produkującej prąd. Aby zapewnić dla tego obszaru „czystą energię” postanowiono wybudować elektrownie z wykorzystaniem spiętrzenia wód na Dunajcu, które w wypadku odcięcia zlokalizowanych blisko granic kopalń węgla, zapewniałyby możliwość działalności fabryk na obszarze okręgu⁸.

Ówczesna prasa z uwagą przyglądała się podjętym inwestycją. Jednocześnie zwróciła uwagę że najważniejszym zadaniem, jakie stało przed powstającym ośrodkiem (…) musi być postawiona konieczność wzmocnienia naszej zdolności obronnej i ustawienia jej na całkowicie nowoczesnym poziomie technicznym, wytwórczym, i komunikacyjnym. Musimy przystąpić do systematycznego uprzemysłowienia kraju, jako jedynego środka zaradczego do wchłonięcia przyrostu ludności, zmniejszenia bezrobocia i przetwarzania surowców polskich na towary obrobione, a więc posiadające znacznie wyższą wartość i dające zatrudnienie większej ilości rąk robotniczych⁹.

Głównym źródłem finansowania COP były finanse pochodzące z sektora państwowego. Do 1 września 1939 roku, sumy poniesione na budowę ośrodka przemysłowego szacuje się na blisko 400 mln złotych¹⁰. Według przyjętych założeń plan obejmujący okres od 1 lipca 1936 roku, do 30 czerwca 1940 roku przewidywał inwestycje mające pochłonąć 1 800 mln złotych.

Polska otrzymała pożyczkę od rządu francuskiego w wysokości 2 miliardów 600 milionów franków, co w przeliczeniu na złote wynosiło 642 miliony¹¹. Pożyczka ta miała wzmocnić polski potencjał gospodarczy a co za tym idzie militarny przed coraz bardziej realnym zagrożeniem wojennym.

Do najważniejszych osiągnięć, jakie zostały zrealizowane w okresie od 1937 do 1939 roku, bez wątpienia należy budowa Stalowej Woli, będącej symbolem całego Okręgu Przemysłowego. Jak podawały ówczesne gazety, w ciągu dwudziestu miesięcy powstały na terenach niezurbanizowanych osiedla mieszkaniowe i fabryki, których kubatura budynków fabrycznych (…) wynosi niemal milion metrów sześciennych, a kubatura budynków mieszkalnych przekracza 300 tysięcy ! ¹².

Wielkie znaczenie miała budowa zapory wodnej w Rożnowie, mająca zadanie spiętrzyć rzekę, tworząc jezioro o powierzchni 20 km^2, o pojemności 220 milionów m³ . Produkcja ,,białego węgla” miała zapewnić 150 milionów kWh rocznie¹³. Wielkim wydarzeniem w powstającym okręgu przemysłowym było otwarcie pierwszej w Polsce fabryki produkującej sztuczny kauczuk w Dębicy pod Tarnowem. Własna produkcja tego produktu, pozwalała usamodzielnić się od dostaw zagranicznych wytwórców w rozwoju własnego działu, m.in. motoryzacji¹⁴.

Program rozwoju terenów objętych rozbudową COP-u przy możliwości zwiększenia obronności kraju, spotkał się żywym wsparciem społeczeństwa. Przykładowo mieszkańcy Zawichostu zdecydowali o oddaniu na potrzeby tworzącego się Okręgu Przemysłowego 20 hektarów ziem¹⁵. Aby wspomóc napływ na te tereny nowych prywatnych inwestorów rząd zdecydował się na udzielenie ulg podatkowych dla inwestorów, wśród nich, m.in. zwolnienie wszystkich inwestorów podatku dochodowego na okres dziesięciu lat¹⁶.

W roku 1939 Centralny Okręg Przemysłowy był na etapie dalszego rozwoju, który zawdzięczał, m.in. zgłoszeniom do władz o zezwolenie na osiedlenie się w Okręgu w celach założenia lub też przeniesienia zakładów produkcyjnych. Według danych przytoczonych przez czasopismo Żołnierz Polski, tylko w pierwszych czterech miesiącach roku 1939, takich zgłoszeń miało wpłynąć 576¹⁷.

Szybko powstający ośrodek przemysłowy zaczął w krótkim czasie produkcję na rynek nie tylko krajowy lecz również zagraniczny. W dniu 1 kwietnia 1939 r. została podpisana umowa na dostawę przez polskie hutnictwo prawie 25 tysięcy ton szyn i przyborów kolejowych dla ministerstwa komunikacji Iranu (Persji), którego wartość wyniosła blisko 7 milionów złotych¹⁸.

Choć bez wątpienia II Rzeczpospolita, rozpoczynając realizację planu budowy Centralnego Ośrodka Przemysłowego, dokonała wielkiego wysiłku, aby wyrównać standardy życia w obu częściach kraju, przy jednoczesnym podniesieniu obronności kraju, wydaje się, że największy sukces został osiągnięty na innym polu, rzadko dostrzegalnym, Tym zapominanym polem sukcesu COP-u było zwycięstwo na polu psychologicznym. Udało się wyrwać tkwiących w marazmie, spowodowanym wielkim kryzysem początku lat 30 XX wieku, Polaków i obudzić w nich przeświadczenie, że Państwo Polskie jest w stanie przezwyciężyć trudy i wybudować potężny kombinat przemysłowy, geniuszem polskiego mózgu i siłą polskiej woli tworzony dla wymogów racji stanu. Na pustkowiach od lat niszczonych katastrofą powodzi i rdzy zbożowej, wyrośnie gęsty las kominów fabrycznych, niosąc odrodzenie i rozwój tej ziemi¹⁹.

Przykład jaki płynie do nas z przeszłości najlepiej pokazuje że społeczeństwo polskie jest w stanie zrealizować wielkie inwestycje gospodarcze nie oglądając się na potęgę gospodarczą sąsiadów i na niej dostrzegając możliwość zaspokojenia swoich potrzeb życiowych. Życie jest okrutne, nic nie ma za darmo w relacjach międzynarodowych, dopóki politycy w Polsce tego nie zrozumie, będziemy ciągle zależni od dobrych chęci „sojuszników” i uważani za słabeusza na którego wolno wylewać wiadra pomyj kłamstw i pomówień, gdyż zawsze pokornie przyjmie ich dodatkową porcję.