A. i K. Żabierkowie: Walka o prestiż Polski w działaniach MSZ w latach 30. XX wieku

Często spotkać się można z opinią, że klęska kampanii polskiej w 1939 roku spowodowała była przez źle prowadzoną polityką zagraniczną w tamtym okresie. W tezie tej jest sporo racji, jeżeli patrzy się na wydarzenia z tamtego okresu z bagażem wiedzy, jaką mamy obecnie. Warto jednak zwrócić uwagę, jaką wagę przykładano do działalności MSZ w czasach II Rzeczypospolitej, dostrzegając w działalności tego resortu wizytówkę Polski w Europie i w świecie.

W okresie sprawowania urzędu przez ministra Józefa Becka doszło do wielu znaczących wydarzeń na arenie międzynarodowej, które w konsekwencji doprowadziły do ataku Niemiec na Polskę w 1939 roku. Jednym z takich momentów było utworzenie Paktu Czterech¹. W związku z faktem, że inicjatywa powołania tego paktu wypłynęła od Włoch, polski minister spraw zagranicznych Beck postanowił zademonstrować niezadowolenie Polski tą inicjatywą².

Nowo mianowany ambasador Polski we Włoszech hrabia Jerzy Potocki złożył rezygnacje na ręce ministra Becka. Dymisja miała związek z porozumieniami Mussoliniego z Mac Donaldem³. Sam hrabia zapisał, że rezygnacja miała miejsce w związku z podjętą przez Włochy polityką, która: (…) godzi w żywotne interesy międzynarodowe Polski przez co hrabia (…) nie czuje się na siłach do objęcia stanowiska⁴.

Decyzja ta według Becka zrobiła na Włochach niemałe wrażenie⁵. Dlatego też, gdy na miejsce odwołanego hrabiego miał przybyć dr Alfred Wysocki, były ambasador Polski w Niemczech⁶, Włosi przyjęli go bardzo ciepło, z honorami większymi niż nowego ambasadora francuskiego. Pomimo faktu, że cała sprawa nie mogła wpłynąć na Pakt Czterech, podkreśliła rolę Polski w Europie i była swego rodzaju sukcesem prestiżowym⁷ .

Drugim ciekawym incydentem z tamtego okresu jest wizyta Becka we Francji w dniach 20-22 września 1933 roku⁸.  Polski minister witany był w stolicy Francji przez zastępcę szefa protokołu i zastępcę dyrektora gabinetu MSZ, dodatkowo już przy wyjeździe nie żegnał go żaden przedstawiciel francuskiego MSZ, co usprawiedliwiano faktem popsucia się samochodu, mającego zawieść na dworzec przedstawicieli francuskich⁹.

Pomimo faktu, że prasa wspierająca rządy sanacyjne wizytę przedstawiała jako udaną¹⁰, pozostał nietakt dyplomatyczny wymierzony w Polskę. Polski minister nie omieszkał potraktować w podobny sposób francuskiego ministra, gdy ten przybył do Polski w kwietniu 1934 roku – Louisa Barthou. Na dworcu witał go w imieniu ministra spraw zagranicznych p. Roman Dębicki, dyrektor gabinetu MSZ¹¹. Pomimo późniejszego traktowania zgodnie z protokołem dyplomatycznym, polskie MSZ podkreśliło znaczenie Polski i brak zgody na marginalizowanie polskiego przedstawiciela¹².

Jednym ze sposobów, jakie wykorzystywał minister Beck w kwestii umocnienia prestiżu polskiej polityki zagranicznej, była tendencja do ustanawiania wciąż nowych ambasad. Dobrym przykładem jak wielką rolę pełniła ta kwestia jest sprawa podniesienia do rangi ambasady polskiej placówki w Bukareszcie i odwrotnie. Udało się to osiągnąć w czasie wizyty w Polsce króla rumuńskiego Karola II w czerwcu 1938 roku¹³.

Strona polska dążyła do tego, aby uroczystość ta miała jak najlepszą oprawę. Natomiast strona rumuńska sugerowała, aby złożenie listów uwierzytelniających przez polskiego ambasadora Rogera Raczyńskiego, ze względu na letni okres, odbyła się po południu i w strojach cywilnych, a nie w mundurach. Na takie propozycje strona polska nie przystała, uznając, że uroczystość powinna mieć miejsce z całym przypisanym ku temu ceremoniałowi¹⁴. Ostatecznie 1 czerwca 1938 roku odbyła się uroczystość złożenia listów przez ambasadora o godzinie 11 przed południem przy pełnym ceremoniale¹⁵.

Minister Beck był niezmiernie wrażliwy na wszelkie prawdziwe lub też domniemane aspekty kierując się opinią, że dotyczącą one nie tylko jego osoby (lub też konkretnego ambasadora) lecz poniżają Polskę, przez co przykładał szczególną uwagę do wszelkich incydentów wymierzonych w honor Polski¹⁶. Choć można mieć wiele uwag do decyzji podejmowanych przez Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych w latach 30. XX wieku, trzeba mieć na uwadze fakt, że pomimo tego polskie MSZ starało się, nawet w beznadziejnych sytuacjach, walczyć o dobre imię Polski na świecie, kierując się zasadą, że jakiekolwiek incydenty, związane z polskimi dyplomatami, uderzają w prestiż Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.

1 Pakt Czterech – układ dotyczący współpracy między Niemcami, Francją, Włochami, Wielką Brytanią. Pakt został podpisany w Rzymie 1933 roku. Nie został jednak ratyfikowany przez wszystkich członków.