A. Żabierek: Działania bojowe 307 nocnego dywizjonu Lwowskich Puchaczy – kwiecień/maj 1943 roku

Słysząc o działaniach polskiego lotnictwa w czasie drugiej wojny światowej najczęściej mamy przed oczami zwycięskie starcia pilotów najbardziej znanego dywizjonu 303 Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki. Mało jednak osób zdaje sobie sprawę z roli, jaką w walce z niemiecką Luftwaffe odegrał jedyny polski dywizjon nocny – 307 dywizjon Lwowskich Puchaczy.

Kiedy trwała powietrzna bitwa o Anglię, w czasie której piloci z dywizjonów 303 i 302 odbierali krwawą zemstę na niemieckich pilotach, z którymi przyszło im zmierzyć się już nad niebem Polski i Francji, a piloci dywizjonów 300 i 301 przygotowywali się do swoich pierwszych lotów bojowych, mających nastąpić jeszcze w czasie powietrznych walk o Wielką Brytanię, w miejscowości Blackpool 24 VIII 1940 r. został sformowany 307 dywizjon Myśliwski Lwowski Nocny. Personel stanowili lotnicy z 5 i 6 pułków lotniczych. Odznaką dywizjonu była kompozycja sowy puchacza, siedzącej na kadłubie samolotu, u góry w lewym rogu półksiężyca i u dołu pod kadłubem samolotu numeru 307¹. Dywizjon ten początkowo latał na samolotach Boulton Paul „Defiant”, następnie na dwusilnikowych Bristol „Beaufighter” i De Havilland „Mosquito”. W czasie działań przeciwko III Rzeszy walczył nie tylko w nocnej obronie Wielkiej Brytanii lecz również prowadził działania nad okupowaną Europą, Zatoką Biskajską i Norwegią. Bilans jego walk zamyka się w statystykach 34-9-18 (zniszczonych na pewno, zniszczonych prawdopodobnie, uszkodzonych) samolotów wroga zniszczonych na lądzie i wodzie². Warto tym samym zwrócić uwagę na okres w dziejach tego dywizjonu, podczas którego nie tylko doszło do przebazowania dywizjonu lecz również nauki na nowych samolotach otrzymanych pod koniec roku 1942 i przeznaczonych do nowych zadań De Haviland „Mosquito” MK-II. Samolot ten był drewnianej konstrukcji, dwusilnikowy. Załoga składała się z pilota i radionawigatora, którzy siedzieli obok siebie. Samolot ten uzbrojony był w 4 działka i 4 karabiny maszynowe. Potrafił rozwinąć prędkość do 590 km/h³. W tym okresie dowództwo Lotnictwa Myśliwskiego (Fighter Command) postawiło przed dywizjonem nowe zadania, m.in. „Intruder Operation” i „Ranger Oparation”. Jak opisywał w swoich wspomnieniach pilot 307 dywizjonu Jerzy Damsz⁴: „Intruderzy więc mieli za zadanie przede wszystkim utrudnić pracę niemieckim nocnym myśliwcom, groźnym dla naszych bombowców, a przy okazji niszczyć co się da. Ich cele i czas dotarcia do nich były dokładnie wyznaczone i synchronizowane z lotami naszych wypraw bombowych. Randżerzy natomiast mieli wałęsać się ponad terenem okupowanym, utrudniać Niemcom życie, wprowadzać dezorganizacje pracy baz wojskowych, lotnisk i tak dalej… Naloty lekkich bombowców i w dzień i w nocy już od dawna służyły tym właśnie celom”⁵.

1943 – coraz bliżej końca.

Kiedy dywizjon 307 Lwowskich Puchaczy przygotowywał się do nałożonych zadań, na europejskim teatrze działań wojennych szala zwycięstwa przechylała się coraz bardziej na stronę aliantów. 24 V 1943 r. marszałek Donitz zdecydował o wycofaniu z walk na północnym Atlantyku U-Bottów w wyniku dużych strat, dodatkowo w tym czasie (13 maja) doszło do ostatecznej kapitulacji wojsk państw osi w Tunezji. W tym okresie dochodzi również do odkrycia masowych grobów polskich oficerów pomordowanych na rozkaz Stalina w Katyniu 20 km od Smoleńska⁶. Na skutek nasilenia ataków bombowych ze strony alianckiej tak w dzień jak i w nocy, strona niemiecka w tym okresie zmuszona była wzmocnić obronę przeciwlotniczą, co skutkowało wykorzystywaniem poszczególnych jednostek myśliwskich po dwa, a nawet trzy razy na dobę, co z kolei prowadziło do przesilenia ludzi i sprzętu⁷. W takiej sytuacji na froncie 307 dywizjon myśliwski Lwowskich Puchaczy wkraczał do akcji, która z jego udziałem znów zaczęła przenosić się nad kontynent.

Działania bojowe dywizjonu 307 – kwiecień-maj 1943 rok.

Pierwszy dzień kwietnia 1943 r. okazał się tragiczny dla dywizjonu. Według Operation Record Book 307 dywizjonu starszy szeregowy Hipolit Lichmira w czasie prac na traktorze (przewoził cylindry z tlenem do samolotów) upadł pod jadący traktor, w wyniku czego odniósł poważne obrażenia. Został on natychmiast przewieziony do szpitala, gdzie zmarł 6 IV 1943 r.⁸ Tego dnia cztery zespoły odbyły loty patrolowe pomiędzy godziną 20.00 a 2.45⁹. Patrole te nie wykryły aktywności wroga.

Drugiego kwietnia dwa Mosquito 11 w składzie pilot Szabłowski z radionawigatorem Gajewskim¹⁰ i pilot Andrzejewski¹¹ z radionawigatorem Kaliszewskim¹² eskortowali konwoje. Dnia tego również dywizjon dokonał nocnych patroli z takim samym rezultatem jak poprzedniego dnia. Podobna sytuacja miała miejsce w następnych dniach kwietnia¹³.

W połowie miesiąca miało miejsce ważne wydarzenie w dziejach dywizjonu, związane z jego dalszym przeznaczeniem bojowym. 15 IV 1943 r. doszło do zmiany lotniska Exeter na lotnisko Fairwood-Common. W zachowanej kronice dywizjonu ta przymusowa przeprowadzka odbyła się w dwóch rzutach. Personel ziemny udał się na docelowe miejsce pociągiem przez Briastol, natomiast personel latający rzutem powietrznym na samolotach Mosqiuto¹⁴. Nowe miejsce pobytu znajdowało się 7 mil na południowy zachód od Swansea, West Glam. Dywizjon 307 od tego momentu podlegał operacyjnie pod 10 Grupę Myśliwską RAF. Jego obszarem działania był kwadrat o bokach: na północ – Carmarthen, Wschód – Salisbury, południe: przylądek Lizard, zachód- Lands End. Do najważniejszych ośrodków przemysłowych objętych ochroną należały: Bristol, Cardiff, Exeter, Plymouth i Swansea¹⁵.

Wraz z nowymi zadaniami stojącymi przed dywizjonem rozpoczęło się jeszcze w Exeter szkolenie, mające ułatwić pilotom z dywizjonu wykonywanie zadań z rendżerki i intruderki¹⁶. O tym jak wyglądało to szkolenie na kartkach swojego pamiętnika przywołał pilot tego dywizjonu Jerzy Damsz: „Był to dwugodzinny lot na współpracę z reflektorami, (…) Było to szkolenie głównie obsługi reflektorów na ziemi, by nauczyć ich łapania samolotu w stożek silnych świateł, a potem utrzymania go w obrębie światła, mimo że usiłuje uciekać. Oczywiste jest, iż tak złapana maszyna stawała się łatwym łupem dla artylerii przeciwlotniczej i dla myśliwców. Dla nas, pilotów była to także dobra szkoła, bo lot w rażacym świetle reflektorów jest ogromnie nieprzyjemny (…) a poza tym uczyliśmy się, jak z takiego stożka umknąć, co wcale nie jest łatwe”¹⁷.

Kolejną nowością do jakiej doszło w strukturach dywizjonu było utworzenie w jego ramach eskadry C, której zadaniem było przeszkolenie członków załóg eskadr A i B w operacjach „kłusowniczych”. Eskadra C nie posiadała etatowego stałego personelu, tylko mechaników i samoloty oraz dwóch instruktorów kapitana pilota Jerzego Damsza – od pilotażu i kapitana radioobserwatora Witolda Sylwestrowicza¹⁸ – od nawigacji¹⁹.

Kolejnym poważnym problemem, związanym z nowym rodzajem lotów do jakich przeznaczeni zostali piloci 307 dywizjonu, był brak jak określone zostało to w kronice dywizjonu: posiadania wielu obserwatorów-nawigatorów z prawdziwego zdarzenia²⁰. Braki w wyszkoleniu były na bieżąco uzupełniane, jednak problem ten otwierał możliwość zasilenia szeregów dywizjonu przez nawigatorów z innych dywizjonów. Przykładem takich przenosin jest postać porucznika Stefana Tabaczyńskiego. W czasie kampanii polskiej brał udział w działaniach 41 eskadry rozpoznawczej. Po klęsce w 1939 r. przez Rumunię przedostał się do Francji, aby po jej upadku trafić do Wielkiej Brytanii. Tutaj latał początkowo w 300 dywizjonie bombowym Ziemi Mazowieckiej jako nawigator. W marcu 1943 r. przeniesiony został do 307 dywizjonu myśliwskiego. W czasie jednej z misji w maju 1943 r. zginął wraz z por. pilotem Janem Fusińskim nad Niemcami²¹.

Dywizjon pierwsze loty bojowe w ramach operacji „Ranger” odbył 16 V 1943 r. Wówczas wyruszyły dwie ekipy: kapitana pilota Damsza z kapitanem nawigatorem Sylwestrowiczem i porucznika pilota Grzankę²² z podporucznikiem nawigatorem Maluszkiem²³. Już na drugi dzień dywizjon zanotował pierwszy znaczący sukces: zniszczono łódź z reflektorem, dokonała tego załoga sierżanta pilota Dunin-Rzuchowskiego²⁴ i Anglika nawigatora flying officera Marina (porucznika)²⁵.

Niestety nie wszystkie loty kończyły się tak bezpiecznie. 19 maja załoga porucznik pilot Antoni Dzięgielewski i porucznik radionawigator Adam Węgiel nie wróciła z lotu bojowego. Ten sam los spotkał 28 maja załogę składającą się z porucznika pilota Jana Fusińskiego i porucznika radionawigatora Stefana Tabaczyńskiego²⁶.

Dywizjon spełniał swoje obowiązki do końca drugiej wojny światowej. Najlepiej poświęcenie i codzienny trud pilotów 307 dywizjonu myśliwskiego ocenił jego członek pilot Jerzy Damsz, porównując sukcesy polskich pilotów w czasie bitwy o Anglię w 1940 r. do walk prowadzonych przez jego samego i jego kolegów, napisał: Teraz Niemcy (…) Wysyłali mniejsze formacje lub nawet tylko „pojedyncze” samoloty. Naszą rolą zaś było „tkwić” w powietrzu i na ziemi w oczekiwaniu takiego itrudera. Największą sztuką nie było zestrzelenie Niemca, ale spotkanie go (…), co oznaczało żmudną, męczącą, i często „jałową” służbę nie tylko załóg latających, ale także ogromnego zespołu ludzi (…) Służbę może psychicznie trudniejszą, bo wymagającą uporu i cierpliwości (…)²⁷.

W hymnie 307 dywizjonu Lwowskich Puchaczy padają słowa:

To nie jest ważne czy wrócimy
Krzyż dadzą czy postawią gdzieś
Byle do kraju i rodziny dotarła o zwycięstwie wieść²⁸

Misję tą od dłuższego czasu spełnia fundacja 307 SQUADRON PROJECT, której działania skierowane są na przywracanie pamięci o bohaterskich lotnikach z nocnego dywizjonu, którzy przez swoje przywiązanie do utraconego na rzecz ZSRR Lwowa, byli marginalizowani w okresie komunistycznej władzy podporządkowanej zarządzeniom z Moskwy.

Tekst opublikowany w Kresowe Stanice, 2017, nr 2 (75), s. 87-94.

Przeczytaj także:

Jak Litwini mordowali Polaków, czyli odpowiadamy na brednie Franciszka – A. i K. Żabierkowie