A. i K. Żabierkowie: Pasyjne nabożeństwo wyrosłe z pobożności ludu polskiego – Gorzkie Żale

Wielki Post roku Pańskiego 2019 zmierza ku końcowi, warto jednak przybliżyć w tym ostatnim okresie zadumy piękną historię jednego z najbardziej znanych nabożeństw pasyjnych – Gorzkich Żali. Nabożeństwo to posiada swoje polskie korzenie.

Gorzkie Żale swój początek wzięły w średniowiecznych misteriach religijnych. W Polsce ich początki datuje się na XIII wiek. Potwierdzeniem rodowodu Gorzkich Żali, wywodzących się z misteriów pasyjnych, jest protokół zapisany w księdze posiedzeń bractwa Św. Rocha przy kościele ks. Misjonarzy pod wezwaniem św. Krzyża w Warszawie, gdzie zapisano: Dawne śpiewanie, złożone z dowolnych hymnów łacińskich i niektórych pieśni polskich, nie były przystępne i zrozumiałe dla ludu. W związku z tym w roku 1707 ksiądz Wawrzyniec Benik wydał swój słynny „Snopek Mirry”, gdzie zapisał słowa nowego nabożeństwa pasyjnego. Oficjał biskupi ks. Szczepan Wierzbowski odprawił po raz pierwszy nabożeństwo na zaproszenie księży Misjonarzy w kościele pw. Św. Krzyża w Warszawie. Gorzkie Żale bardzo szybko rozszerzyły się po całej Polsce, wpisując się na stałe w pasyjne rozważania z czasów Wielkiego Postu¹.

Z początku XX wieku zachował się piękny opis uczuć polskiego katolika podczas pasyjnego rozważania: Wiadomo, że te żałośne lamenty nad cierpiącym Zbawicielem są jednem z nabożeństw najwięcej przez lud lubianych. Wtedy człowiek śpiewając zapomina na chwilę o swoich troskach, a przenosi się myślą w te odległe czasy krwawych dziejów na górze Kalwarji i zadawalnia wrodzoną potrzebę śpiewania ².

W okresie przedwojennym o Gorzkich Żalach pisano, że są nabożeństwem pasyjnym rozważającym Mękę Pana Jezusa Chrystusa w formie pieśni, zaś w układzie przypominającym pierwszą część pacierzy kapłańskich, w brewiarzu rzymskim – jutrznię³.

Na pół roku przed wybuchem wojny na łamach „Gazety Świątecznej” został zamieszczony tekst opisujący treść audycji radia polskiego, które w środę popielcową i piątki wielkopostne grało wesołe utwory muzyki tanecznej. Autor tekstu, odnosząc się do tych wydarzeń, zapisał: Jesteśmy w Polsce. Każde państwo ma swoją panującą wiarę, którą rząd jego szanuje i broni jej od zniewag. Tak też i w Polsce czczą wiarę katolicką, jako panująca, a wielotysięczne rzesze Polaków-katolików w swoim własnym kraju nie za to opłacają „polskie” radio żeby ich drażniło swą nieznajomością polskich i w ogóle chrześcijańskich zwyczajów. W niedziele wielkopostne po południe radio powinno nadawać ”Gorzkie żale”, polskie ojców i dziadów naszych nabożeństwo⁴.

Wyznanie to najlepiej ukazuje jak wielkie znaczenie w polskiej religijności odegrało i nadal odgrywać będzie nabożeństwo Gorzkich Żali. W zbliżającym się Wielkim Tygodniu, gdy będziemy kontemplować tajemnicę Męki naszego Zbawiciela warto powrócić do rozważań Gorzkich Żali, które mając swoją piękna polską tradycję, odrzwierciedlają pełne oddanie się ludu polskiego, któremu pasyjne nabożeństwo towarzyszy od początków XVIII wieku, przybliżając wielką tajemnicę zbawienia.