A. i K. Żabierkowie: Polskie prawo małżeńskie a reakcja Episkopatu Polski. Kiedyś stawali w jego obronie a dziś?

W ostatnim czasie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że małżeństwo tworzą także pary homoseksualne. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE ma precedensowe znaczenie dla całego unijnego prawa, ponieważ zmusza państwa członkowskie do zrównania pozycji prawnej małżeństw i związków osób tej samej płci, zawartych w innym kraju¹. Wiadomo, że już niedługo zaczną się naciski na Polskę w tej kwestii, a batalia o małżeństwo przybierze wymiar prawdziwej wojny. W tej sprawie powinien wypowiedzieć się polski episkopat, który stoi na czele Kościoła katolickiego, do którego według danych z połowy 2017 roku deklarowało przynależność 92% naszego społeczeństwa². Co ciekawe, nie będzie to pierwsza taka batalia w historii Polski. W II Rzeczypospolitej również doszło do walki o małżeństwo. Warto więc przypomnieć sobie ówczesne stanowisko hierarchów Kościoła w Polsce.

Polska, która odzyskała niepodległość i suwerenność weszła w okres jednoczenia się obarczona latami zaborów. Na trzech terenach byłych zaborów obszar różnił się nie tylko gospodarczo, lecz również pod względem ustawodawstwa. Jedną z wielu różnic byłych dzielnic były różnice w prawie małżeńskim. Dlatego też narodziła się potrzeba ujednolicenia prawa na terenie całego kraju.

W 1924 roku wyłoniona została specjalna podkomisja do opracowania projektu prawa małżeńskiego, odpowiadającego założeniom Konstytucji. Projekt taki został opracowywany przez prof. K. Lutostańskiego, po czym 28 maja 1929 roku tzw. Komitet organizacyjny prac Komisji Kodyfikacyjnej uchwalił ją i przesłał z początkiem grudnia 1929 roku Ministrowi Sprawiedliwości³.

Projekt ten wywołał wielką reakcję Episkopatu Polskiego, który stojąc na straży nierozerwalności chrześcijańskiego sakramentu małżeństwa, informował katolickich obywateli o zagrożeniu moralnym planowanego projektu.

Już w marcu 1926 roku Episkopat Polski wystosował do przedstawicieli rządu i stronnictw poselskich list w sprawie obrony sakramentu małżeństwa. W swoim liście dostojnicy Kościelni napisali: Świętość rodzinnego życia, religijne wychowanie dzieci są podstawą nietylko rodziny chrześcijańskiej, ale także trwałości i pomyślnego rozwoju życia narodowego i państwowego. Podstawą ta atoli jest uwarunkowana uświęceniem związków katolickich przez Kościół i przez nierozerwalność ich węzła⁴. Duchowni Kościoła Katolickiego w kolejnym swoim liście pasterskim zauważyli, że w momencie upadku I Rzeczypospolitej (…) zanikać poczynały owe przeliczne masońskie loże, już wtedy wiążące wolność narodu, ustawały zabawy, odwracał się naród od zgorszeń rozwodów (…) Zdrowy instynkt narodu mówił mu, że duchem żyć trzeba, by pokonać i zwyciężyć przemoc, dotykającą tylko ciała. Odnosząc się jednocześnie do panujących w odzyskanym kraju obyczajów, godzących w tradycję polskiej rodziny jak przykładowo rozwody, niemoralne stroje etc. duszpasterze zwracali uwagę na zepsucie moralne, które coraz częściej dotyka młode pokolenie. Nazbyt nam też jest droga młodzież, to przyszłe pokolenie budowniczych Polski, by wolno było dla pięknej szaty psuć duszę młodego pokolenia, podając mu truciznę ocukrzoną i słodką, w złotych opatentowanych kielichach⁵.

Rok później Episkopat Polski po raz kolejny wystosował list do narodu Polskiego z ostrzeżeniami przed niebezpieczeństwami, jakie grożą ustawicznie Polsce i Kościołowi. Do najważniejszych aspektów, na jakie powinni zwrócić uwagę katolicy zdaniem hierarchów Kościoła w Polsce, należy kwestia obrony nierozerwalności małżeństw poprzez projekty rządowe, dotyczące ślubów cywilnych i rozwodów. Hierarchowie zwrócili również uwagę na szerzącą się agitację masonerii, która (…) wiążąc swych członków posłuszeństwem dla ludzi obcych, nieraz interesom Polski wrogich, zagraża nietylko Kościołowi, lecz i Państwu.. W swoim liście biskupi zwrócili również uwagę na zepsucie obyczajów przejawiające się (…) rozpasaniu w tańcach i publicznych widowiskach, naigrywających się z wymagań przyzwoitości i poczucia moralnego, w sprzedawaniu i wystawianiu na widok publiczny wydawnictw pornograficznych, dalej uderzanie pewnej części prasy na religię i Kościół, szerzenie się sekciarstwa dzięki poparciu wpływowych czynników. Ostrzegaliśmy i ostrzegamy, że przez to wszystko otwierają się w Polsce na oścież wrota dla anarchji moralnej i komunizmu⁶.

10 listopada 1931 roku Episkopat Polski wystosował list w obronie nierozerwalności małżeństw. W liście zwrócono uwagę na fakt, że Komisja Kadyfikacyjna, Komisja w kraju, w którym większość obywateli jest członkami Kościoła katolickiego, na Encyklikę Papieską, na odezwę Episkopatu Polski i na żądanie katolików, odpowiedziała projektem prawa małżeńskiego, który zbliża się do przepisów o małżeństwie w Rosji bolszewickiej. W projekcie tym została podeptana zasada nierozerwalności małżeństwa, wprowadzone zostały związki czasowe, pozwalano na zmianę mężów i żon (…) W dniu święta Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marji Panny 8 grudnia gromadźmy się jak najliczniej w świątyniach, wobec Chrystusa Pana, wystawionego w Najświętszym Sakramencie na ołtarzach naszych podczas sumy i nieszporów, w suplikacjach błagajmy Boga z ufnością i wiarą, aby za wstawienictwem Najświętszej Marji Panny świętość i nierozerwalność Sakramentu małżeństwa zachowane zostały⁷.

W swoim orędziu Episkopat, powołując się na encyklikę Ojca świętego Piusa XI z 1930 roku, napisał: Małżeństwo nie zostało ani ustanowione, ani odrodzone przez ludzi, lecz przez Boga (…) prawami zostało obwarowane, wzmocnione i wyniesione; prawa te nie mogą więc podlegać żadnym zapatrywaniom ludzkim, ani umowie wzajemnej małżonków. Taka jest nauka Pisma Św., takie niewzruszone ustne podanie Kościoła i takie określenie uroczyste Św. Soboru Trydenckiego. (…) Twardemi słowy mówimy, bo niebezpieczeństwo wielkie i nader bliskie. Należy zedrzeć wszystkie osłony, aby smutną prawdę w całej grozie przedstawić. Zamierzone prawo jest sprzeczne z prawem Bożem. Zamierzone prawo jest posiewem bolszewizmu u nas w rodzinie. Zamierzone prawo grozi Ojczyźnie śmiertelną zarazą duchową i osteteczną klęską. Obcy zaleją ziemie nasze! – Co nie daj Boże! Widocznie w Komisji Kodyfikacyjnej nie było prawdziwych katolików, bo katolik – nie mógł podpisać takiego projektu prawa małźeńskiego⁸.

Wybitnym polskim hierarchą, który ofiarnie bronił sakramentu małżeństwa był kardynał August Hlond. W efekcie akcji, w jaką m.in. włączył się polski Episkopat projekt zarzucono, a małżeństwa cywilne i rozwody wprowadzono dopiero w stalinowskiej ludowej Polsce w 1947 roku.

Pomimo faktu, że konflikt w obronie małżeństwa w II RP dotyczył innego zagadnienia, warto przybliżyć opinię ówczesnego Episkopatu Polski w tej kwestii, gdyż wówczas hierarchowie Kościelni musieli liczyć się z naciskami różnych środowisk za swoje wierne Ewangelii⁹ wartości i próbie tej potrafili dzielnie stawić czoło.