Kampania polska ‘39 na łamach „Kurjera Warszawskiego”: 8-17 września 1939

Wraz z rozpoczęciem bezpośrednich walk na przedpolach Warszawy dla polskiej stolicy rozpoczął się trzeci okres w kampanii polskiej, który zakończył się wkroczeniem wojsk sowieckich 17 września 1939 roku na terytorium Rzeczypospolitej (tych samych, które 5 lat później rozpoczną tzw. oswobadzanie ziem polskich przy jednoczesnym instalowaniu podległych Moskwie władz komunistycznych). Okres ten, w którym mieszkańcy Warszawy coraz mocniej czuli obecność wroga u bram miasta, złączony był z nadzieją na rychłe efekty spodziewanej solidarności sojuszniczych państw na Zachodzie tj. Wielkiej Brytanii i Francji.

Dnia 10 września czytelnicy „Kurjera Warszawskiego” na pierwszej stronie ujrzeli nekrolog ku czci pamięci bohaterów Westerplatte, którzy jak informowała gazeta w 8 dniu walki (kapitulacja miała miejsce 7 września –od aut.), zginęli wszyscy na swoim posterunku¹. Jednocześnie redakcja apelowała do Polaków o mężne trwanie na społecznym posterunku zwracając uwagę na fakt, że (…) Żołnierz bijący się na froncie potrzebuje nie tylko zaplecza materialnego ale i moralnego. Musi wpadając z frontu do miasta, widzieć spokojną i pełną otuchy twarz obywatela². Tego dnia informowano o intensywnych akcjach lotnictwa niemieckiego, podając informacje o odrzuceniu od krańców miasta zagonów wojsk niemieckich³.

Dzień później w tekście „Życie Warszawy” zwrócono uwagę, że stolica otrząsnęła się z pierwszego szoku, jakim dla jej mieszkańców było pojawienie się wojsk niemieckich na przedpolach. Dzięki inicjatywie podjętej przez zasłużone osoby (…) powstaje szereg współdziałających ze sobą komitetów i każdy jest powoli wciągany w jakąś pracę, której głęboki sens społeczny ujawnia się na każdym kroku⁴. Czas wojny z Niemcami był również doskonałą okazją do reklamy dzieł przypominających konflikty polsko-niemieckie i te które tworzyły ducha patriotyzmu Polaków w czasie zaborów. Przykładem na takie działanie były wezwania, że w każdym polskim domu powinno znaleźć się dzieło Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy”⁵. Redakcja, oceniając informacje z frontu twierdziła, że (…) wojska niemieckie, złożone prawie wyłącznie z czołgów, za którymi nie mogła w marszu nadążyć piechota, boją się obecnie grożącego im zupełnego odcięcia od reszty armii, zwłaszcza wobec nadchodzących wieści o odzyskaniu przez Polaków Grudziądza, Bydgoszczy i Mławy⁶. Tego dnia mieszkańcy Warszawy dowiedzieli się o wypowiedzeniu wojny Niemcom przez Kanadę, która tym samym wstrzymała eksport surowców oraz zboża do III Rzeszy⁷.

12 września „Kurjer Warszawski” informował, że prasa francuska pozytywnie odnosi się do taktyki stosowanej przez generała Gamelina, który (…) przeprowadza operacje powoli, systematycznie i planowo, od razu przygotowując się do wielkich i decydujących uderzeń, które, zdaniem dzienników nastąpią już w najbliższych dniach⁸. „Kurjer Warszawski”, informując o odbytej Mszy Świętej za poległych w obronie Warszawy w kościele św. Krzyża, wskazywał na podniosły nastrój nabożeństwa, który przejawiał się tym że (…) niektóre osoby leżały krzyżem⁹. Tego dnia, powołując się na niemieckiego korespondenta w Zurychu, Kurjer informował, że niespodziewana wizyta Hitlera na odcinku frontu między Łodzią, a Warszawą wynikała ze zmiany planów niemieckich zdobycia stolicy Polski, które odtąd mają dążyć do okrążenia Warszawy od strony Karpat i Białegostoku¹⁰.

Pierwsza strona warszawskiego Kurjera z 13 września przywitała mieszkańców stolicy komunikatami Sztabu Naczelnego Wodza z dnia 11 września i Komunikatem wojennym Dowództwa Obrony Warszawy z dnia 12 września. Komunikat Sztabu informował o zaciętych walkach, jakie prowadził polski żołnierz w okolicach Łomży, Kutna i Sanu. Jednocześnie zdemontowano niemieckie plotki o kapitulacji Gdyni. Natomiast generał Czuma ,jako dowódca Obrony Warszawy, informował o chwilowym spokoju na całym odcinku obrony i zdobyciu trzech czołgów wroga, kosztem śmierci pułkownika Jakuba Witalisa Chmury, dwóch młodszych oficerów i kilkunastu szeregowych¹¹.

Kurjer, zwracając uwagę na wielkie zaangażowanie ludności miejskiej w obronę stolicy podkreślił, że na apel prezydenta Starzyńskiego zamiast 600 ochotników mających stworzyć batalion obrońców Warszawy stawiło się przed pałacem Mostowskim 8000 chętnych, a w dodatku (…) powstała pomiędzy nimi bójka o zdobycie pierwszeństwa zapisu¹². Tego też dnia Kurjer poinformował o wejściu w życie cenzury prewencyjnej dla pism, czasopism etc¹³. Oprócz wprowadzenia cenzury wchodził w życie zakaz poruszania się po mieście w godzinach od 20 do 4 rano¹⁴. W wieczornym wydaniu tego dnia poinformowano o odbytej na terenie Francji (Abbeville – od aut.) Radzie Najwyższej Sojuszników, po której wydany został komunikat, że (…) jednomyślnie postanowiono udzielić w granicach możliwości obu państw wszelkiej pomocy Polsce, walczącej bohatersko oraz prowadzić rozpoczętą wojnę aż do zwycięskiego końca¹⁵.

14 dnia wojny „Kurjer Warszawski”, powołując się na doniesienia prasy litewskiej, informował o bohaterskiej obronie poczty polskiej w Gdańsku i składnicy na Westerplatte. Z zamieszczonych opisów w litewskiej prasie wynikało, że gmach poczty w Gdańsku (…) broniony przez urzędników i studentów polskich, został ogarnięty przez Niemców dopiero po oblaniu go 6 tonami nafty. Ten sam system stosowali Niemcy i wobec obrońców Westerplatte, ale bezskutecznie¹⁶. W tym samym numerze Kurjer przybliżał bohaterski czyn kolejarza polskiego o nazwisku Broża, który wysadził most na Wiśle w Tczewie, uniemożliwiając wojskom niemieckim przejście na drugą stronę rzeki¹⁷. Społeczność Warszawy dowiedziała się tego dnia o wystąpieniach antyniemieckich w okolicach Torunia miejscowej ludności polskiej¹⁸.

15 września na łamach Kurjera pojawił się komunikat obrony Lwowa z dnia 14 września. Informowano w nim o podejściu silnych oddziałów niemieckich (zmotoryzowanych) 12 września, które nawiązały walkę o miasto. W wyniku walk podpalony został kościół Oo. Jezuitów. W czasie starć wyróżniony został szczególnie strzelec Władysław Muszala. Kurjer poinformował również o odbytym pogrzebie pierwszej ofiary batalionu obrony Warszawy kaprala Feliksa Drążyńskiego, który wierny podjętej służbie zginął w czasie gaszenia pożaru w dzielnicy północnej miasta 13 września 1939 roku¹⁹. Gazeta tego dnia umieszczała na swoich łamach liczne odezwy do różnego rodzaju grup pracowniczych, informujące o miejscu zbiórek i podjęciu prac na rzecz bezpieczeństwa miasta Warszawy i jego zabytków²⁰.

16 września „Kurjer Warszawski” na pierwszej stronie swojego wydania wydrukował apel Naczelnego Wodza marszałka Rydza-Śmigłego, w którym ten zaznaczał że: Należy bronić stolicy, albowiem z jej posiadaniem łączy się honor narodu. W ciężkich chwilach, które przeżywa Armia, należy pamiętać, że zwycięży w końcu męstwo i uporczywa walka, połączona z duchem ofensywy²¹. Tego też dnia, opierając się na wiadomościach dochodzących z Rygi, poinformowano o internowaniu w okolicy Kijowa przez władze sowieckie niemieckiego bombowca w dniu 15 września. Wydarzenie to uznane zostało jako fakt, (…) który może posiadać doniosłe konsekwencje polityczne²². Przywołując doniesienia z komunikatu obrony Lwowa zwrócono uwagę na fakt, że niemieckie samoloty rzucały w czasie bombardowania domów mieszkalnych ulotki grożące ludności cywilnej za stawianie oporu. Jak podawał komunikat: Lwów jest we władaniu wojska polskiego i ludność cywilna, spełniająca ofiarnie przypadające jej zadania, postępuje zgodnie nie tylko z uczuciami miłości Ojczyzny, ale i z prawem²³. Kurjer opublikował tego dnia również depesze wileńskiej rady miejskiej do rady miejskiej miasta Warszawy, w której wyrażono podziw dla bohaterstwa obrońców stolicy²⁴.

17 września, kiedy w godzinach porannych wojska sowieckie przekraczały granicę z Polską, mieszkaniec stolicy brał do rąk wydanie Kurjera i z jego pierwszej strony dowiadywał się o pomyślnie rozwijającej się akcji na odcinku warszawskim, czego przykładem było zadanie dużych strat wojskom niemieckim na linii Łowicz-Skierniewice. Stwierdzono jednak współdziałanie z lotnictwem niemieckim w Białej Podlaskiej i we Lwowie obywateli polskich pochodzenia niemieckiego²⁵. O zaangażowaniu się całego polskiego społeczeństwa w walkę z niemieckim najeźdźcą świadczy fakt zgłoszenia się na ochotnika we Francji do legionu polskiego jednego z najsłynniejszych ówczesnych polskich muzyków – Jana Kiepury²⁶.

17 września 1939 roku to dzień, w którym zrealizowała się tajemna i wymierzona w Polskę umowa, która przeszła do historii jako pakt Ribbentropp-Mołotow. Przekreśliła ona możliwą szansę na dalszą walkę żołnierza polskiego w oparciu o przedmoście rumuńskie. Od tego dnia, aż do zakończenia walk o Warszawę i ogólnych działań w czasie kampanii polskiej żołnierz polski walczył ze świadomością beznadziejności sytuacji. Walka przeciwko niemieckiemu, sowieckiemu i zdradziecko atakującym bandom szowinistów ukraińskich, kosztowała polskiego żołnierza wiele poświęcenia. Pomimo tego swoją własna krwią obronił honor, który w obecnych czasach jest tak łatwo sprzedawany za miłe uściski w blasku fleszy.